Anayasa’nın 101. maddesi “Bir kişi en fazla iki kez Cumhurbaşkanı seçilebilir” diyor.
Bu açıdan bakıldığında Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın seçimler için 14 Mayıs’ı işaret etmesinden sonra üçüncü kez aday olup olamayacağı tartışmaları yeniden başladı. Ancak Meclis Başkanı Mustafa Şentop ve Adalet Bakanı Bekir Bozdağ, Erdoğan’ın 2018’de Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’nin ilk Cumhurbaşkanı seçildiğini ve bu yılki seçimin ikinci olacağını, Erdoğan’ın yeniden aday olabileceğini iddia ediyor. DW Türkçe’nin konuştuğu anayasa hukukçuları ise Erdoğan’ın ikinci kez aday olabilmesi için Meclis’in erken seçim kararı alması gerektiğini, “Aksi takdirde aday olamaz” yorumunu yapıyor.
Türkiye, 2023 Cumhurbaşkanlığı ve TBMM seçimlerine adım adım giderken, DW Türkçe de Cumhurbaşkanı Erdoğan’a özgü adaylık tartışmasına odaklandı.
2007’de iki kez yeniden seçildi
Anayasaya göre 2007 yılına kadar Cumhurbaşkanlığı seçimi doğrudan Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından yapılıyordu. Yedi yıllığına bir kez seçilen ve tarafsız olan Cumhurbaşkanı ikinci kez aday olamadı. Ancak 2007 yılında Abdullah Gül’ün adaylığı sırasında yaşanan 367 krizinin ardından anayasa değişikliğine gidildi ve cumhurbaşkanı halk tarafından seçildi. Görev süresi beş yıla indirilen cumhurbaşkanına iki kez seçilme hakkı verildi.
TBMM tarafından yedi yıllık bir dönem için Cumhurbaşkanı seçilen son kişi olan Abdullah Gül’ün görev süresi 2014 yılında sona ermiştir. Parlamenter sistemin hayata geçtiği bu dönemde Erdoğan, Türkiye tarafından seçilen ilk Cumhurbaşkanı olmuştur. 2014 yılında insanlar
Eski Cumhurbaşkanı Abdullah Gül Fotoğraf: A.Kisbenede/AFP/GettyImages
Erdoğan’ın görev süresine iki yıl kala 16 Nisan 2017’de yapılan anayasa değişikliği referandumunda Başbakanlık kaldırılarak yerine Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi getirildi. Anayasa değişikliği kapsamında cumhurbaşkanının yetkileri artırılmış, cumhurbaşkanının seçilme şartları değişmemiştir. Anayasa’nın 101. maddesinde bu durum “Cumhurbaşkanı, kırk yaşını doldurmuş, yükseköğrenim görmüş ve milletvekili seçilme yeterliliğine sahip Türk vatandaşları arasından doğrudan doğruya seçilir” şeklinde yer aldı. Cumhurbaşkanının görev süresi beş yıldır.Bir kişi en fazla iki defa Cumhurbaşkanı seçilebilir.”
Anayasa’nın 116. maddesinin üçüncü fıkrasında “Meclis, Cumhurbaşkanının ikinci döneminde seçimlerin yenilenmesine karar verirse, Cumhurbaşkanı yeniden aday olabilir” düzenlemesi yer alıyor. Bunun için TBMM’nin üye tam sayısının beşte üç çoğunluğu yani 360 milletvekili ile seçimlerin yenilenmesine karar vermesi gerekiyor.
2018’de ikinci kez Başkan seçildi
2014’te beş yıllığına seçilen Erdoğan’ın görev süresi normalde 2019’da bitecekti. Ancak iktidar, 16 Nisan 2017 referandumunda kabul edilen anayasa değişikliklerini hayata geçireceği gerekçesiyle seçimleri bir yıl ileri erteledi. Erdoğan, 24 Haziran 2018’de yapılan seçimlerde halk tarafından ikinci kez Cumhurbaşkanı seçildi ve Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi fiilen başladı.
Muhalefet ise Erdoğan’ın 2014 ve 2018’de olmak üzere iki kez cumhurbaşkanı seçildiğini belirterek 2023’te üçüncü kez cumhurbaşkanı adayı olmayacağı görüşünü savunuyor. Meclis Başkanı Mustafa Şentop ve hükümet sözcüleri buna karşı. .
Şentop, Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın 2014’te cumhurbaşkanı seçildiğini, buna izin veren Anayasa’nın 101’inci maddesinin Nisan 2018’de yürürlükten kaldırıldığını belirterek, kaldırılan unsura kıyasla Erdoğan’ın bir kez seçildiğini savundu. Şentop, “Nisan 2018’de yeni bir madde yürürlüğe girdi. O madde ‘İki kez seçilebilir’ diyor. iki kez seçilme ve seçilme hakkını tanıdı” dedi.
Korkut Kanadoğlu: Adaylığının tek şartı Meclis’in seçimleri yenilemesi
Peki, konunun uzmanı anayasa hukukçuları Erdoğan’ın cumhurbaşkanlığı adaylığı tartışmasına nasıl bakıyor?
İstanbul Okan Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dekanı Anayasa Hukukçusu Prof. Dr. Korkut Kanadoğlu, Anayasa’nın 101’inci maddesine göre bir kişinin kural olarak en fazla iki kez cumhurbaşkanı seçilebileceğini hatırlattı. Bu kuralın tek istisnasının TBMM’nin seçimlerin yenilenmesi kararı olduğunu belirten Kanadoğlu, şöyle devam etti:
“Çünkü iki kez Cumhurbaşkanı seçilen bir kişi, ancak Anayasa’nın 116. maddesi uyarınca TBMM’nin en az 3/5 çoğunlukla seçimleri yenilemesi halinde yeniden Cumhurbaşkanı adayı olabilir. ikinci dönemi seçimlerin yenilenmesine karar verirse bir daha aday olamaz.”
2017 Anayasa değişikliği ile parlamenter rejimden başka bir siyasi rejime geçilmesi nedeniyle bazı hukukçu ve siyasetçilerin Cumhurbaşkanlığı görev süresinin hesaplanmasında 2018 seçimlerini esas almasını “yanlış” bulan Kanadoğlu, değerlendirmesini yaptı. aşağıdaki gibi:
“2017 Anayasa değişiklikleri ‘parlamenter rejim başkanı’ veya ‘cumhurbaşkanlığı rejimi başkanı’ şeklinde ikili bir ayrım içermediği gibi mevcut cumhurbaşkanını farklılaştıracak süreksiz bir unsur da içermemektedir. yetkilerinin artırılarak veya azaltılarak aşılması Anayasaya aykırılıktır ve demokratik hukuk devleti ilkesine aykırıdır.”
Kanadoğlu, cumhurbaşkanlığı adaylık başvurularına ilişkin nihai kararı verecek olan YSK’nın 2018 Cumhurbaşkanlığı seçim sonucuna ilişkin ilk kararında Erdoğan’ı 13’üncü Cumhurbaşkanı olarak nitelendirdiğini ancak 13’üncü ibarenin bu karardan 13’üncü Karara ilişkin kaldırıldığını bildirdi. Buna göre düzenlemeye karar verdiğine dikkat çekti. Ayrıca YSK’nın bu değişikliğin ilişkisini açıklamaktan kaçındığını belirten Kanadoğlu, “Bu değişiklik, YSK’nın mevcut cumhurbaşkanının aday olup olmayacağına ilişkin kararına dair bir ipucu olarak görülebilir” görüşünü dile getirdi.
Kanadoğlu, Cumhurbaşkanlığı internet sitesindeki “Cumhurbaşkanları” listesinde Erdoğan’ın adının yer almaması ve biyografisinde kendisinden “Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sisteminin ilk Cumhurbaşkanı” olarak yer almasıyla da benzer bir durumun yaşandığını belirterek, “Bu tür değerlendirmeler Yukarıda belirtilen Anayasa’nın açık hükümlerinin ihlali sonucu mevcut “Cumhurbaşkanı’nın yeniden aday olabilmesinin tek şartı, Meclis’in seçimlerin yenilenmesine karar vermesidir” dedi.
Ankara Cumhurbaşkanlığı binası Fotoğraf: picture-alliance/abaca/Depo Fotoğrafları
Şule Özsoy Boyunsuz: İktidarın kişiselleştirilmesine karşı iki dönem sınırı düşünüldü
Galatasaray Üniversitesi Hukuk Fakültesi Öğretim Üyesi Prof. Cumhurbaşkanı beş yıldır. Bir kişi en fazla iki defa cumhurbaşkanı seçilebilir” maddesi Anayasa’nın 101’inci maddesine eklendi.
6271 Sayılı Cumhurbaşkanlığı Seçimi Kanunu’nun da 19 Ocak 2012’de düzenlemeyi tekrarladığını hatırlatan Boysuz, şunları kaydetti:
“2017 yılında 6771 Sayılı Anayasa Değişikliği Yapılmasına Dair Kanun ile Cumhurbaşkanlığı hükümet sistemine geçilmesi amacıyla birçok maddesi yeniden düzenlenmişse de 101. maddesinde yer alan görev süresi ve süre sınırına ilişkin hükümde değişiklik yapılmamıştır.” bu kural için. Yani bu düzenleme Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemine özgü değildir. Özetle, 2017 yılı itibari ile süre sınırının başlayacağı argümanları hukuken geçerli sayılamaz. Çünkü kural 2017’de değil 2007’de getirildi.”
2017 değişiklikleri sırasında mevcut cumhurbaşkanının bir önceki döneminin sayılmamasına ilişkin bir geçiş düzenlemesi yapılmadığını belirten anayasa hukukçusu Sonsuz, “Yani Anayasa’da bu konuda özel, kesintili bir düzenleme yok. Daha önce görev yapmış Cumhurbaşkanları için görev süresinin sona erme tarihinin hangi tarihten itibaren hesaplanacağına ilişkin “Bu bulunmadığından, geçmiş cumhurbaşkanları da dahil olmak üzere tüm vatandaşlar, görev süresinin sona erdiği tarihte yapılacak bir hesaplama ile cari karara tabidir. adaylıklarıdır” dedi.
Cumhurbaşkanlığı hükümet sisteminde görev süresi sınırının iki dönem olduğunu belirten Boysuz, “Önceki hükümet sistemlerinde yapılan görevlerin sayılmayacağı” iddiasına şu yanıtı verdi:
“Görev ve yetkilerin birlikte yenilenmesi mantığına dayanan bu iddiayı destekleyecek net bir karar yok. Hiç kimse akademik görüşünü anayasanın açık kararının üstüne koyamaz. Hukuk normları açık anlam yok sayılarak yorumlanmaz. okununca varlar. kendi yoluna gidebilirsin.”
“Ayrıca, halk tarafından seçilmenin güçlü etkisi ve gücün kişileştirilmesi tehlikesine karşı devir süresinin sınırı değerlendirilmiştir” diyen Boysuz, bu nedenle yapılan düzenlemeyle dönem sınırının geldiğini kaydetti. cumhurbaşkanı halk tarafından seçilecek. Boyunsuz dedi ki:
“Cumhurbaşkanının halk tarafından seçildiği, ancak yetkilerinin çok değiştiği birçok hükümet sisteminde benzer süre sınırlamaları var. Cumhurbaşkanının halk tarafından seçildiği başkanlık, yarı başkanlık ve hatta parlamenter sistemlerde süre sınırlaması uygulanıyor. gücün kişiselleştirilmesine karşı oldukça yaygın bir formül.Bir hükümet sisteminde gerekli, diğerinde gerekli değil.Yönetmelik olarak görülemez.İki döngü kuralının tek istisnası AY 116/3.Seçimler ise iradesi dışında yenilenirse ve cumhurbaşkanı ikinci dönemindeyse, bir kez daha seçimlere katılabilir.”
Boysuz, Anayasa Mahkemesi’nin 2012 kararıyla rastgele bir geçiş kararı alınmadığı takdirde iki dönem kuralının eski ve yeni cumhurbaşkanı için hem bir hak hem de bir görev sınırı olduğunu net bir şekilde belirlediğini kaydetti.
Necmi Yüzbaşıoğlu: Cumhurbaşkanı hukuka aday olmamalı
Galatasaray Üniversitesi Hukuk Fakültesi Öğretim Üyesi ve anayasa hukukçusu Prof. Dr. Necmi Yüzbaşıoğlu da Erdoğan’ın cumhurbaşkanı adaylığına ilişkin iki yorumun öne çıktığını kaydetti. Yüzbaşıoğlu, tek başına anayasanın 101’inci maddesi esas alınırsa Erdoğan’ın yeniden aday olamayacağını belirterek, “Bu sözlü bir yorumdur. Birinin dediği gibi eski Cumhurbaşkanları da bu kurala tabidir. Anayasa değişikliği sırasında, görevdeki Cumhurbaşkanı için bir uyum maddesi getirilmeliydi. Anayasa yapıcı zaten anayasaya geçici bir hüküm koymadı. Bu yazıyı okursanız çok açık” dedi.
İkinci yorumun statü yasası olduğuna işaret eden Yüzbaşıoğlu, Erdoğan’ın yeniden aday olabileceği görüşünün savunulduğunu belirtti. 2007’de yapılan anayasa değişikliğiyle Cumhurbaşkanı’na ilişkin yemin dışındaki tüm maddelerin değiştirildiğini belirten Yüzbaşıoğlu, şu değerlendirmede bulundu:
Anayasa Mahkemesi Fotoğrafı: Tuncay Yıldırım/DW
“Geçmişte tarafsız Cumhurbaşkanlığı statüsü vardı. Yetkisiz, sorumsuz bir Cumhurbaşkanı hakemlik yapıyordu. 2007’deki değişiklikle yeni bir statü geldi. O yüzden nasıl baktığımıza bağlı. Kabul edersek bu yeni bir sistem olarak görev süresi 5+5’tir.Parlamenter Sistemin tarafsız başkanı olarak halk tarafından seçilmiş Cumhurbaşkanının statüsü farklıdır.2007’de yeni statüyü kabul edebilir.”
“Cumhurbaşkanı yeniden aday olabilir” denildiğinde bu konunun tartışılacağını hatırlatan Yüzbaşoğlu, “Bu, Cumhurbaşkanı’nın hukuka uygunluğu açısından tartışma yaratacaktır. Yeniden seçilmek bir yorum değildir. bu çok rahat söylenebilir.Anayasaya muhalefetin söylenişinde bir doğruluk payı vardır.Böyle bir tartışma Cumhurbaşkanının hukuka uygunluğu açısından kabul edilebilir değildir.Cumhurbaşkanı durumunu en ufak bir tartışmaya açmamalıdır. Bu nedenle cumhurbaşkanı yeniden aday olmamalı.”
Yüzbaşıoğlu, meseleye “statü hukuku” açısından bakıldığında, Anayasa Mahkemesi’nin 2012 tarihli bir kararını örnek olarak gösterdi.
Gül döneminde AYM’nin görev sınırı kararı
Yüzbaşıoğlu’nun işaret ettiği karara göre Abdullah Gül, 2007 yılında yürürlükte olan anayasaya göre yedi yıllık bir dönem için bir kez Cumhurbaşkanı seçildi. cumhurbaşkanının seçilme süresini beş yıla indirerek iki kez seçilebilir. Ancak o dönemde Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde kabul edilen Cumhurbaşkanlığı Seçimi Kanunu’nun yürürlükten kaldırılan 1. maddesi ile 11. Cumhurbaşkanı’nın görev süresi yedi yıldır. Seçilen cumhurbaşkanları, iki kez seçilemeyecekleri kuralı da dahil olmak üzere, Anayasa’nın değişiklik öncesi kararlarına tabidir. Böylece Abdullah Gül’ün adaylığı ikinci kez engellenmeye çalışıldı. Anayasa Mahkemesi, iptal davasında Gül’ün ikinci kez seçilmesini yasaklayan kuralı iptal etti. Cumhurbaşkanı’nın görev süresinin 5 yıla indirilmesine rağmen mahkeme, Gül’ün görev süresinin eski yönetmeliğe göre yedi yıl olduğunu kabul ederek, “11. Cumhurbaşkanı’nın görev süresi yedi yıldır” hükmünün iptali talebini reddetti.
Yüzbaşıoğlu, Anayasa Mahkemesi’nin Abdullah Gül döneminde aldığı kararın yeniden seçilme konusunda “statü kanununu” yedi yıl süreyle uyguladığını kaydederek, “Böylece Abdullah Gül’ün önünü açan bir karar verdi” dedi. Yüzbaşıoğlu, “Statü yorumu, kamu hukuku statü yasasıdır. Garantidir. Ancak birilerinin dediğine göre ben anayasa kararına bakarım. Böyle bir tartışmada Cumhurbaşkanı aday olmamalı” dedi. . Yüzbaşıoğlu, iki dönem sınırlamasının bir amacı olduğunu vurgulayarak, uzun süreli iktidarların kirli, kibirli, yozlaşmış ve akılları zehirlenmiş olduğunun bilimsel çalışmalarla kanıtlandığını vurguladı.
